พงันในอดีตกว่าจะมาเป็นเกาะพะงัน

เกาะพะงัน นับเป็นเกาะขนาดใหญ่เคียงคู่กับเกาะสมุย ตั้งอยู่ใน ทะเลอ่าวไทยบริเวณที่เรียกว่า ช่องอ่างทอง ของจังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นเกาะที่มีขนาดใหญ่เป็นอันดับที่ 5 ในประเทศไทยรองจากเกาะภูเก็ต เกาะสมุย เกาะช้างและเกาะตะรุเตาโดยมีพื้นที่ 122 ตารางกิโลเมตร

จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี เชื่อว่าเกาะพะงันนี้ เคยมีผู้คนอาศัยอยู่มานานกว่า 1,300-2,000 ปี โดยคนกลุ่มแรกที่มาถึงเกาะพะงันน่าจะเป็นนักเดินเรือชาวโจฬะหรือชนเผ่าทมิฬ ซึ่งเป็นคนพื้น เมืองในแถบอินเดียตอนใต้ที่เจริญรุ่งเรืองอยู่ระหว่างพุทธศตวรรษที่ 14 ถึงพุทธศตวรรษที่ 18 โดยเฉพาะในรัชสมัยพระเจ้าราชาราชะโจฬะที่ 1 และพระเจ้าราเชนทระโจฬะที่ 1 ที่ได้ทรงแผ่ขยายพระราชอาณาจักรมา ถึงคาบสมุทรมลายู    ซึ่งตรงกันกับยุคสมัยอาณาจักรศรีวิชัยในสมัยนั้น และ ได้มีการเดินเรือค้าขายกับดินแดนแถบนี้จนมีผู้คนเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่ตาม เกาะต่างๆ เช่นที่เกาะพะงันนี้เป็นต้น

อย่างไรก็ดี หลักฐานการตั้งชุมชนแบบถาวรบนเกาะพะงัน น่าจะเริ่มต้นมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย จนถึงสมัย กรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นที่เกาะพะงันขึ้นอยู่กับเมืองไชยา ในขณะ ที่เกาะสมุยซึ่งอยู่ใกล้เคียงไปขึ้นกับเมืองนครศรีธรรมราช ตราบจนกระทั่งรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 จึงได้รวมพื้นที่เกาะสมุยและเกาะพะงันเข้าเป็นอำาเภอเดียวกัน เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2440 ใช้ชื่อว่า อำาเภอ เกาะสมุย สังกัดเมืองกาญจนดิษฐ์ ซึ่งต่อมาได้กลายมาเป็นจังหวัด สุราษฎร์ธานีในที่สุด ส่วนเกาะสมุยและเกาะพะงันนั้นได้รวมเป็น อำาเภอเดียวกันอยู่ประมาณ 63 ปีแล้วได้แยกพื้นที่เกาะพะงันออกเป็นกิ่งอำาเภอ เมื่อพ.ศ. 2513 ก่อนที่จะยกฐานะเป็นอำาเภอ เกาะพะงันตั้งแต่ พ.ศ. 2520 เป็นต้นมา

สำหรับชื่อของเกาะพะงันนั้น มีที่มาอยู่หลายแหล่งบ้างก็ว่ามาจากภาษาแขกหรือภาษามลายู เรียก สันดอนดินทรายว่า “ราฮัน” แปลว่า “เงาตะคุ่ม” และภายหลังมีคนเรียกเพี้ยนไปจน เป็นคำาว่า “พงัน” ในขณะที่อีกความเชื่อหนึ่งเชื่อว่าเกาะแห่งนี้มี ชื่อเก่าเรียกขานกันมาอยู่แล้วว่า“เกาะงัน” ซึ่งเป็นภาษาถิ่น หมายถึงสันดอนดินทรายที่มักจะผุดโผล่ขึ้นมารอบๆ เกาะในช่วงเวลาน้ำลด อันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของเกาะแห่งนี้ ชาวบ้านเรียกว่า “หลังงัน”  ภายหลังจึงมีคนเรียกเพี้ยนมาเป็น “พงัน” และต่อมาเมื่อมีการยกฐานะกิ่งอำาเภอเกาะพงันขึ้นเป็นอำาเภอ จึงมีการประวิสรรชนีย์กลายเป็นชื่อ“เกาะพะงัน” สืบต่อมาจนถึงปัจจุบัน