ถ้ำพระยานคร ชมพลับพลาจัตุรมุขไม้สัก ของรัชกาลที่ 5
อำเภอสามร้อยยอดมีระยะทางห่างจากกรุงเทพฯ ประมาณ 300 กิโลเมตร เป็นอำเภอเล็กๆ ของประจวบคีรีขันธ์ แต่เป็นที่รู้จักกันดีของนักท่องเที่ยว เพราะเป็นที่ตั้งของอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด อุทยานแห่งชาติทางทะเลที่มีสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติให้สัมผัสกันครบทั้งทะเล ป่าไม้ ลำคลอง จุดชมวิว และถ้ำ
สำหรับถ้ำที่มีชื่อเสียงที่สุดของอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด คือ ถ้ำพระยานคร ถ้ำแห่งนี้ตั้งอยู่ใกล้กับหาดแหลมศาลาจึงนิยมจัดเที่ยวคู่กัน ซึ่งจะมีเส้นทางเดินเท้าไต่ขึ้นเขาประมาณ 500 เมตร มองเห็นทิวทัศน์ท้องทะเลได้อย่างสวยงาม จากนั้นจะต้องเดินลงเขาเข้าถ้ำพระยานครไปตามแผนที่ ตลอดทางเดินแม้จะไม่มีไฟฟ้าแต่ก็มีแสงสว่างเพียงพอ จุดเด่นของถ้ำพระยานครคือการเข้าไปเที่ยวชม พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ เป็นพลับพลาจัตุรมุขแบบเปิดโล่งสร้างจากไม้สัก ร.5 ท่านโปรดให้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2433 เมื่อครั้งเสด็จประพาสต้น โดยบริเวณกำแพงด้นขวามีพระปรมาภิไธยย่อของรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 7 ให้ชมด้วย และหากมาเที่ยวชมถ้ำพระยานครในช่วงบ่าย แสงจากภายนอกจะส่องมาภายในถ้ำพระยานค บริเวณพระที่นั่งพอดี นับเป็นช่วงเวลาที่ถ้ำพระยานครมีความสวยงามที่สุด
ช่วงเวลาที่เหลืออุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ยังมีที่เที่ยวให้ไปชมอีกหลายแห่ง เช่น ล่องเรือชมวิวคลองเขาแดง ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด เพียง 1.5 กิโลเมตร มีวิวภูเขาหินปูน และลำคลองแสนสวยให้ชมคู่กับนกหลายชนิด หากชอบเที่ยวถ้ำก็ยังมีถ้ำให้ชมอีกเช่นกัน ได้แก่ ถ้ำแก้ว ถ้ำไทร สามารถสอบถามข้อมูลและการเที่ยวชมได้จากศูนย์บริการนักท่องเที่ยว จากนั้นช่วงเช้าหากเลือกกางเต็นท์ในที่ทำการอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ก็ต้องไม่พลาดไปรอชมแสงแรกของวันบนเขาแดงกัน ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ประมาณ 500 เมตร มีระยะทางขึ้นเขาประมาณ 320 เมตร ด้านบนยอดเขาเป็นจุดชมพระอาทิตย์ขึ้นอันสวยงามมองเห็นวิวทิวทัศน์ขุนเขารอบด้านยาวไปจนถึงหาดสามพระยาเลยทีเดียว
ที่ตั้ง อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด กิ่งอำเภอสามร้อยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
การเดินทาง จากอำเภอหัวหิน ใช้ทางหลวงหมายเลข 4 (ถนนเพชรเกษม) ขับลงใต้ถึง กม. ที่ 286 เลี้ยวซ้ายเข้าไปประมาณ 14 กิโลเมตร ถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด
สิ่งอำนวยความสะดวก ภายในที่ทำการอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด มีบริการบ้านพัก ลานกางเต็นท์ และร้านอาหารสวัสดิการ
อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด โทรศัทพ์ 032 821 568