เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ จังหวัดบุรีรัมย์
ในทุ่งหญ้ากว้าง เราอยู่ห่างเพียงสายลมกางกั้น มองด้วยตาเปล่า ร่างของเขาดูกำยำล่ำสัน วงเขาโค้งคมน่าเกรงขามลำตัวใหญ่โตสีดำเป็นมัน อากัปกิริยาที่มองมานั้นสงบนิ่ง สง่างามราวกับเจ้าป่า ใจกลางเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ ผมพบภาพนั้นโดยไม่ได้เตรียมตัวล่วงหน้า ระยะ 20 เมตรนับว่าใกล้มาก ขณะเผชิญหน้ากระทิงตัวโตเช่นนั้น มันเป็นเช้าวันแรกที่มาเยือนดงใหญ่ ต้นน้ำลำธารซึ่งเหลือเพียงผืนสุดท้ายของจังหวัดบุรีรัมย์ การได้เห็นชีวิตอันงดงามดังกล่าว อารมณ์จึงทั้งรื่นรมย์และอิ่มเอมใจ ย้อนเวลากลับไป คำว่า “ดงใหญ่” มีความหมายเหมือนดั่งชื่อ คือ เป็นป่าดิบดงทึบกว้างใหญ่ เชื่อมต่อเป็นผืนเดียวกับเขาใหญ่ ทับลาน ปางสีดา ตาพระยา และส่วนหนึ่งของผืนป่าราชอาณาจักรกัมพูชา ผืนป่ากว้างใหญ่เช่นนี้ จึงเป็นบ้านอันสมบูรณ์ของชิวิตมากหลายจากคำบอกเล่าของพรานรุ่นเก่าๆ…
จันทบุรี ทางคนกลางสวนผลไม้
ในวันที่รู้ว่าโลกภายนอกภูเขาเล็กๆ ของอำเภอท่าใหม่นั้นไม่ได้มีค่ากับชีวิตเท่าแผ่นดินที่เธอเติบโต นางลักษณ์ มณีรัตน์ หันหลังกลับเข้ามาหาสวนผลไม้และเนื้อดินของปู่ย่า การก้าวเดินคล้ายกลับสู่วัยเยาว์ แม้ว่าจะห่างเหินมันไปนาน แต่บางคราวทางเดินอันมั่นคงอาจหมายถึงทางสายเก่าที่หลายคนเคยหันหน้าจากหาย เราสืบเท้าตามเธอไปในโอบล้อมของสวนผลไม้แห่งชุมชนเขาบายศรี ภูเขาเนินเตี้ยๆ ที่แผ่ขยายเป็นดั่งตะกร้าผลไม้ของคนอำเภอท่าใหม่ นาทีเช่นนี้ราวกับโลกทวนย้อนไปสู่วันวาน “แต่เดิมปู่ย่าตาทวดเราก็หากินกับสวนผลไม้นี่ล่ะ” พี่นงลักษณ์ยังจำวันที่หาบคอนทุเรียน เงาะ มังคุด ออกจากสวนที่เธอเติบโตมา ห้วงยามนั้นบ้านแซงลึกเป็นหนึ่งในหมู่บ้านเล็กๆ ของอำเภอท่าใหม่ที่เต็มไปด้วยผลไม้ โลกแห่งการซื้อขายตกทอดอยู่เพียงตลาดท่าใหม่ หรือเลยถัดขึ้นไปในตัวเมืองจันทบุรีบ้างเป็นครั้งคราว ทางเดินไต่ลัดไปตามเรีอกสวนที่แผ่ขยาย ทุเรียนพื้นบ้านอย่างพวงมณีหยัดยืนต้นสูงสะท้อนอายุเป็นร้อยปีอยู่ในแวดล้อมของหมอนทองก้านยาว นาทีต้นฤดูฝนเช่นนี้ ในอากาศอัดครึ้มของเมืองที่ล้อมด้วยขุนเขาและทะเลอย่างเมืองจันท์ ความอัดอ้าวไม่อาจกั้นขวางหนทางชีวิต เลียงเก็บทุเรียนจากสวนนั้นสวนนี้แว่วยินอยู่ตลอดเส้นทาง “เรารวมกลุ่มกันเพื่อต่อยอดให้สวนผลไม้และผู้คนมีทางเลือก” เธอว่าถึงวิสาหกิจชุมชนท่องเที่ยวเกษตรชุมชนรักษ์เขาบายศรี (บ้านแซงลึก)…