แม้คำว่า ถ้ำ จะให้ความรู้สึกถึงความแข็งแกร่งทนทานกว่าสถานที่ท่องเที่ยวอื่นๆ แต่ในความเป็นจริงสิ่งต่างๆ ที่อยู่ภายในถ้ำนั้นนับเป็นธรรมชาติที่มีความเปราะบาง และต้องได้รับการดูแลเป็นพิเศษ จากผู้เข้าไปเที่ยวชมทั้งนั้น ไม่ว่าจะเป็น หินงอกหินย้อย เสาหินและสัตว์ต่างๆ ก่อนเข้าไปเที่ยวชมถ้ำคุณจึงควรเรียนรู้ข้อปฏิบัติต่างๆ เสียก่อน เพื่อให้ธรรมชาติเหล่านี้ยังคงงดงาม และไม่ถูกทำลายไปโดยที่คุณรู้เท่าไม่ถึงการณ์
เลือกถ้ำให้เหมาะกับตัวตน และช่วงเวลาที่เหมาะสม
ถ้ำในประเทศไทยมีให้เลือกเที่ยวชมอยู่หลายแห่ง โดยแต่ละแห่งยังมีรูปแบบการเที่ยวชมที่แตกต่างกัน สำหรับถ้ำที่ถูกค้นพบ และได้รับการพัฒนาแล้ว ส่วนใหญ่จะมีทางเดิน และไฟฟ้าติดตั้งอยู่ภายในอย่างพร้อสรรพ ถ้ำประเภทนี้จึงเที่ยวชมได้อย่างสะดวก ปลอดภัย และสามารถเดินเที่ยวชมได้ด้วยตนเอง สำหรับถ้ำบางแห่งแม้จะถูกค้นพลมาเนิ่นนานแต่ไม่ได้รับการพัฒนาก็จะยังคงเป็นถ้ำที่ต้องมีผู้ชำนาญในการนำทางภายในถ้ำ ซึ่งส่วนใหญ่ถ้ำประเภทนี้จะมีความกว้างใหญ่ทอดยาว และเดินทางเข้าถึงถ้ำลำบาก จึงเหมาะสำหรับคนชอบผจญภัยเป็นอย่างยิ่ง
สำหรับช่วงเวลาที่เหมาะสมสำหรับการเที่ยวชมถ้ำ แม้ส่วนใหญ่ถ้ำที่ถูกพัฒนาแล้วจะสามารถเข้าไปเที่ยวชมได้ตลอดปี แต่ก็ยังมีถ้ำบางประเภทที่คุณต้องอาศัยฤดูกาลในการเข้าไปเที่ยวชมด้วย เช่น ถ้ำน้ำลอด เหมาะสำหรับเข้าไปเที่ยวชมช่วงฤดูแล้งเท่านั้น เพราะระดับน้ำภายในถ้ำจะลดน้อยสามารถเดินหรือล่องแพเข้าไปเที่ยวชมได้อย่างปลอดภัยที่สุด ส่วนในฤดูฝนระดับน้ำอาจจะสูงจนท่วมถ้ำได้ภายในพริบตา ช่วงเวลานี้จึงไม่เหมาะสำหรับการท่องเที่ยวชมเพราะอาจจะเกิดอันตรายถึงแก่ชีวิตเลยทีเดียว ซึ่งวิธีที่ดีที่สุดก็คือการตรวจสอบข้อมูลของถ้ำที่ต้องการไปเที่ยวชมเสียก่อนว่าเหมาะสำหรับการเที่ยวชมในช่วงเดือนไหน โดยสามารถสอบถามได้จากเจ้าหน้าที่อุทยานฯ หรือผู้ประกอบการนำเที่ยวในพื้นที่
เตรียมพร้อมก่อนเข้าถ้ำ
หลังจากเลือกจุดหมายปลายทางได้แล้ว อันดับต่อมาคือการเตรียมตัวให้พร้อมก่อนเข้าถ้ำ สำหรับถ้ำที่ได้รับการพัฒนาแล้วคุณอาจจะไม่จำเป็นต้องเตรียมอะไรมากนัก เพราะมีทางเดิน และไฟฟ้านำทางอย่างดี แต่หากเลือกถ้ำที่ต้องอาศัยการผจญภัยลุยมุดปีนป่ายตลอดทาง คุณควรเลือกเสื้อผ้าที่มีความรัดกุม สวมใส่หมวก และรองเท้าหุ้มส้น เพื่อจะได้ปีนป่ายโขดหินแหลมคมได้อย่างถนัด และไม่บาดเจ็บระหว่างการเที่ยวชม นอกจากนี้สิ่งสำคัญอันดับต่อมาสำหรับการเที่ยวชมถ้ำที่ไม่มีไฟฟ้าติดตั้งอยู่ภายในก็คือ ไฟฉาย เพราะจะทำให้คุณมองเห็นเส้นทางและยังช่วยให้เห็นธรรมชาติอันงดงามภายในถ้ำได้อย่างชัดเจน สำหรับนักท่องเที่ยวที่เลือกเที่ยวถ้ำด้วยการซื้อแพกเกจท่องเที่ยวจากเหล่าผู้ประกอบการ นอกจากจะมีรถนำเที่ย อาหาร น้ำดื่ม และไกด์แล้ว ส่วนใหญ่จะมีอุปกรณ์ต่างๆ ให้บริการอย่างพร้อสรรพด้วย เช่น เรือคายัก เสื้อชูชีพ หมวกกัน็อก ไฟฉาย และเชือกสำหรับปีนป่าย
เมื่อเข้าถ้ำต้องปฏิบัติตนอย่างไร
สิ่งต่างๆ ที่อยู่ภายในถ้ำล้วนเป็นธรรมชาติที่มีความเปราะบาง การเข้าไปเที่ยวชมถ้ำทุกแห่งจึงมาข้อปฏิบัติที่คุณควรจดจำไว้ให้ขึ้นใจอยู่เสมอ เช่น ไม่จับสัมผัสหินงอกหินย้อย ไม่ขีดเขียนสิ่งต่างๆ ไม่เดินออกนอนเส้นทางที่จัดทำ ไม่นำสิ่งต่างๆ ออกนอกถ้ำ และไม่ทิ้งขยะไว้ภายในถ้ำ ซึ่งข้อปฏิบัติเหล่านี้จะช่วยทำให้ธรรมชาติภายในถ้ำมีความสวยงาม และคงสภาพให้ลูกหลานเราได้เที่ยวชมกันสืบไปอีกยาวนาน