เมืองโบราณโนนเมือง อยู่ในเขตบ้านนาโพธิ์ ห่างจากอำเภอเมือง ๘๐ กิโลเมตร เล่าสืบต่อกันมาว่าที่เนินดินกว้างที่เรียกว่าโนนเมืองนั้น เป็นเมืองโบราณ ลักษณะเป็นเนินดินรูปไข่ มีพื้นที่ประมาณ ๑๗๐ ไร่ ล้อมรอบด้วยคูเมือง ๒ ชั้น เมื่อนักโบราณคดีเข้าไปสำรวจพบใบเสมาหินทรายศิลปะทวาราวดีปักอยู่ในเมืองและพื้นที่โดยรอบ มีเศษภาชนะดินเผาชิ้นไม่ใหญ่นักกระจัดกระจายอยู่ทั่วไปบนเนินดิน เศษภาชนะดินเผาเหล่านี้มีทั้งชนิดเขียนสีแดง ชนิดลายขูดขีดและลายเชือกทาบ ในชั้นดินสมัยทวาราวดี (พุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๖) ไม่พบหลักฐานของการฝังศพ สันนิษฐานว่าเมื่อพุทธศาสนาเผยแพร่มาสู่โนนเมือง ประเพณีการฝังศพจึงเปลี่ยนไป ยิ่งขุดชั้นดินลึกลงไปยิ่งพบหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจ เมืองโบราณแห่งนี้เคยมีชุมชนมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ (ตอนปลาย) พบโครงกระดูกมนุษย์อายุราว ๒,๕๐๐ ปี ผู้คนสมัยนี้มีพิธีฝังศพตามประเพณีโบราณ มีการฝังเครื่องมือ เครื่องใช้ลงไปพร้อมศพด้วย เช่น หม้อและภาชนะดินเผา มีทั้งลายเขียนสี ลายขูดขีด และลายเชือกทาบ รวมทั้งกำไลสัมฤทธิ์ กำไลกระดูกสัตว์ เปลือกหอย ลูกปัดหินสี ฯลฯ นอกจากนั้นยังมีการค้นพบเครื่องมือเหล็กประเภทจอบ เคียว และกระดูกของสัตว์ต่างๆ เช่น เก้ง กวาง และปลาหลายชนิด ทำให้ทราบว่าผู้คนที่นี่ดำรงชีวิต ด้วยการเกษตรกรรม มีผู้คนอาศัยอยู่ที่นี่เรื่อยมาจนถึงสมัยลพบุรี (พุทธศตวรรษที่ ๑๖-๑๗) และทิ้งร้างไปในที่สุด
การเดินทาง ใช้เส้นทางขอนแก่น-ชุมแพ (ทางหลวงหมายเลข ๑๒) ผ่านตัวอำเภอชุมแพ ถึงที่ทำาการไปรษณีย์ เลี้ยวซ้ายเข้าไปอีก ๕ กิโลเมตร
อุทยานแห่งชาติภูผาม่าน รูปลักษณ์ภายนอกของอุทยานแห่งนี้คือเทือกเขาหินปูนที่มีหน้าผาตัดตรงดิ่งลงมาเป็นริ้วๆ คล้ายผ้าม่าน สภาพป่าของที่นี่ยังอุดมสมบูรณ์ด้วยป่าดิบและป่าไม้เบญจพรรณ สภาพอากาศจะเย็นชื้นเกือบตลอดปี อุทยานแห่งนี้มีพื้นที่ทั้งหมด ๒๑๘, ๗๕๐ ไร่ ครอบคลุมอาณาบริเวณในอำเภอภูผาม่าน และอำเภอชุมแพ จังหวัดขอนแก่น และอำเภอภูกระดึง จังหวัดเลย เนื่องจากแหล่งท่องเที่ยวภายในอุทยานอยู่กระจัดกระจายกันจึงแบ่ง
เส้นทางท่องเที่ยวได้สองเส้นทาง คือ
– เส้นที่ว่าการอำเภอภูผาม่าน ไปตามเส้นทางชุมแพ – เพชรบูรณ์ (ทางหลวงหมายเลข ๑๒) เลี้ยวขวาไปตามทางหลวง หมายเลข ๒๐๑ ประมาณ ๑๐ กิโลเมตร เลี้ยวซ้ายไปตามทางสู่ที่ว่าการอำเภอภูผาม่าน ได้แก่
ถ้ำค้างคาว ตั้งอยู่บนภูผาม่าน ห่างจากที่ว่าการอำเภอ ๒.๕ กิโลเมตร อยู่บริเวณหน้าผาด้านหน้าสูงจากระดับพื้นดินประมาณ ๑๐๐ เมตร ปากถ้ำสามารถมองเห็นแต่ไกล เมื่อเข้าใกล้จะได้กลิ่นฉุนของมูลค้างคาว ภายในถ้ำมีค้างคาวขนาดเล็กอาศัยอยู่นับล้านตัว ทุกวัน จะบินออกจากถ้ำในเวลาประมาณ ๑๘.๐๐ น. โดยจะบินเป็นกลุ่มยาวนับสิบกิโลเมตร ใช้เวลาประมาณ ๓๐-๔๕ นาที
ถ้ำพระ อยู่ใกล้เคียงกับถ้ำค้างคาว เป็นถ้ำที่มีลักษณะยาวเฉียงขึ้น ด้านบน สามารถเดินทะลุถึงยอดภูผาม่านได้แต่เส้นทางค่อนข้างลำบาก ภายในถ้ำมีเสาหินขนาดใหญ่และมีหินงอกหินย้อยสวยงาม รถยนต์เข้าถึงได้ตลอดทั้งปี แต่เหมาะที่จะท่องเที่ยวในฤดูหนาว มากกว่า เพราะในฤดูฝนจะมีตะไคร่จับก้อนหินทำให้ลื่นได้
ถ้ำภูตาหลอ ตั้งอยู่ที่บ้านวังสวาบ ห่างจากที่ว่าการอำเภอ ๑๗ กิโลเมตร รถยนต์เข้าถึงได้เฉพาะในฤดูแล้ง เป็นถ้ำที่โอ่โถง พื้นที่ประมาณไร่เศษ เพดานถ้ำสูงประมาณ ๕-๗ เมตร มีหินงอกหินย้อย ซึ่งยังอยู่ในสภาพที่เป็นธรรมชาติ พื้นถ้ำเป็นดินเรียบอากาศภายใน เย็นสบาย หินบางก้อนมีลักษณะคล้ายหินเขี้ยวหนุมาน
น้ำตกตาดฟ้า เป็นน้ำตกที่เกิดจากลำห้วยตาดฟ้าซึ่งเป็นเส้นแบ่ง เขตแดนอำเภอภูผาม่าน จังหวัดขอนแก่น กับอำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ อยู่ในท้องที่บ้านดงสะคร่าน หมู่ ๗ ตำบลวังสวาบ ห่างจาก ที่ว่าการอำเภอประมาณ ๔๐ กิโลเมตร รถยนต์สามารถเข้าไปถึง แค่บ้านตาดฟ้า หลังจากนั้นต้องเดินเท้าต่อไปอีก มีน้ำตกทั้งหมด ๕ ชั้น ชั้นที่สวยงามที่สุดคือ ชั้นสุดท้ายซึ่งมีความสูงประมาณ ๘๐ เมตร ในฤดูฝนน้ำตกตาดฟ้าจะสวยงามที่สุด
– เส้นสำนักงานอุทยานฯ ตรงต่อมาจากเส้นทางเดิม ตามทางหลวงหมายเลข ๒๐๑ ได้แก่
น้ำตกตาดใหญ่ เป็นน้ำตกที่มีขนาดใหญ่ เกิดจากห้วยตาดฟ้า มีน้ำตกชั้นเล็กชั้นน้อยหลายชั้นก่อนตกลงหน้าผาที่มีความสูงประมาณ ๘๐ เมตร เป็นน้ำตกที่สูงที่สุดในอุทยานฯ
ถ้ำพญานาคราช ภายในมีหินงอกหินย้อยลักษณะเป็นริ้วคล้ายม่าน ประดับด้วยเกร็ดประกายแวววาวของหินแร่สวยงามมาก รถยนต์เข้าถึงเชิงเขาที่เป็นตัวถ้ำได้ ถ้ำนี้มีความคดเคี้ยวคล้ายตัวพญานาค ยาวประมาณ ๑ กิโลเมตร
ถ้ำลายแทง อยู่ถัดจากถ้ำพญานาคราช ๘๐๐ เมตร มีภาพเขียนสี โบราณบนผนังถ้ำกว้าง ๒ ตารางเมตร ภาพมีลักษณะต่างๆ เช่น ภาพคน สัตว์ และอื่นๆ รวมแล้วประมาณ ๗๐ ภาพ แสดงถึงอารยธรรมและการดำารงชีวิตของคนยุคก่อนประวัติศาสตร์กว่า ๒,๐๐๐ ปี
นอกจากนี้ยังมี “น้ำตกตาดร้อง” หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “น้ำตกตาดฮ้อง” อยู่ในเขตจังหวัดเลย ระหว่างรอยต่ออุทยานแห่งชาติภูกระดึง อุทยานแห่งชาติภูผาม่าน และลำน้ำพอง เป็นน้ำตกขนาดใหญ่ สูงประมาณ ๗๐ เมตร ที่เรียกว่าน้ำตกตาดร้อง เนื่องจากบริเวณ ใต้น้ำตกมีแผ่นหินขนาดใหญ่ยื่นออกมารองรับน้ำเปรียบเสมือนลิ้นขนาดใหญ่ เวลาน้ำตกลงมากระทบแผ่นหินและแฉลบไปตามซอกหินต่างๆ ทำให้เกิดเสียงดังก้องไปทั่วป่า อุทยานฯ ไม่มีที่พักและสิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับนักท่องเที่ยว ผู้สนใจเที่ยวชมควรเตรียมพร้อมในทุกด้าน รายละเอียดเพิ่มเติมติดต่อ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช โทร. ๐ ๒๕๖๒ ๐๗๖๐ หรือ อุทยานแห่งชาติภูผาม่าน ตำบลหนองนาทุ่ม อำเภอชุมแพ โทร. ๐ ๔๓๒๑ ๐๑๖๓